باشگاه مهندسان علوم دامی

امروزه پرورش شترمرغ با عنايت به مزاياي بسيار زياد آن بعنوا يک رويکرد جديد در صنعت دامپروري مورد توجه بسيار واقع شده است. اين پرند ههمه چيز خوار بوده و در مناطق خشک و کم آب براحتي زيست مي کند. از لحاظ پايداري در برابر شرايط نامساعد طبيعي در مقابل کمبود آب و غذا شبيه شتر و از لحاظ ظاهري شبيه پرندگان است. در حال حاضر مي توان شترمرغ را به عنوان دام آينده در بسياري از مناطق معرفي کرد. شترمرغ ها به کنجکاوي و بويژه علاقه مندي به اجسام درخشنده و زنگي مشهور هستند، از اينرو ممکن است اجسام خارجي توسط آنها بلغ و زمينه لازم براي بروز بيماري يبوست (انباشتگي) را فراهم کند. بنابراين عوامل موثر در سلامتي و بهداشت اين پرندگان يکي از جنبه هاي بسيار مهم اين نوع پرورش مي باشد. انباشتگي بيماري است که اغلب به طور مکرر مشکلاتي را در رشد جوجه ها بوجود مي آورد. 
در حال حاضر دو نوع يبوست يا انباشتگي شناسائي شده است: 
يبوست حاد يا يبوستي که با علائم شديد و در زمان کوتاه يعني بين 12 تا 24 ساعت بروز مي کند و نوع ديگر يبوست مزمن يا نوع دراز مدت. 
به طور معمول يبوست حاد در شترمرغ هائي که مقدار بسيار زيادي از مواد غير خوراکي مصرف مي کنند، ديده مي شود که به طور معمول مي تواند ناشي از مصرف بيش از اندازه شن، خاک، سنگريزه، علفهاي زبر و از اين قبيل مواد، باشد. انسداد حاد منجر به کوليک و سرانجام مرگ پرنده خواهد شد. معمولا انباشتگي پيش معده به صورت جزئي مانع عبور مواد به طور کامل مي شود که اين عامل مي تواند مسبب بروز نوع مزمن آن باشد. چنين پرنده هائي معمولا وزن نرمالي بدست نخواهند آورد و در ظاهر غالبا دچار سوء تغذيه شده و گرايش به بلع مواد غير خوراکي دارند. نوع خوراک، فاکتورهاي استرس، عوامل محيطي و ... را مي توان از فاکتورهاي مهم بروز يبوست در صنعت پرورش شترمرغ دانست. 
از فاکتورهاي خوراکي ايجاد کننده يبوست مي توان مصرف بيش از اندازه فيبر، دريافت برگها و ساقه هاي يونجه، ساقه گراس ها براي جوجه هاي جوان به ويژه جوجه هائي که در مزرعه کوچک داراي محدوديت چراگاه هستند را بر شمرد. دريافت حجم زيادي از دانه هاي زبر، گراسهاي خشک و ميوه هاي وحشي مي تواند زمينه ساز انباشتگي در شترمرغ هاي مسن باشد. از آنجائيکه پيلور معده شترمرغ خيلي کوچک بوده و جوجه هاي جوان ظرفيت توسعه براي هضم را ندارند، توصيه مي شود که جيره غذائي در نظر گرفته شده براي آنها از کيفيت مطلوب برخوردار باشد. از تغذيه فيبر نامرغوب براي شترمرغهاي زير وزن 35 کيلوگرم بايد امتناع نمود و نکته ديگر اينکه خطر انباشتگي با افزايش سن در شترمرغ ها سير نزولي پيدا مي کند. ناتواني شترمرغ هاي جوان در هضم فيبر به علت نبود باکتريها ي هاضم سلولز در قولون است و يکي از عوامل حيواني مي باشد که مي تواند منجر به بروز اين عارضه شود. جوجه ها بدون مصرف غذا در دراز مدت احساس گرسنگي نمي کنند از اين رو مقدار زيادي مواد خارجي مانند تکه چوب، کيسه پلاستيک و سيم مي بلعند. از فاکتورهاي ديگر بروز انباشتگي در شترمرغ ها عوامل محيطي- مديريتي است، مانند پروراندن جوجه ها بر روي کف شني که اگر خاک نرم و سبک يا خشک باشد سبب بلغ بيش از اندازه شن و ماسه مس شود. گرسنگي و سر و صداي محيطي مي تواند ايجاد کننده استرس باشد که اين عامل منجر به جانشين سازي خوراک شده و از عوامل ديگر بروز به حساب مي آيد. در واقع مي توان گفت کمبود تغذيه اي شترمرغها را به سمت گند خواري يا اشتها ي غير يطبيعي تحريک مي کند. نبود سنگريزه و شن در حد مطلوب جهت کمک به آسيا کردن مواد بلع شده در سنگدان ممکن است زمينه انسداد را مهيا کند. بنا بر اين وجود سنگريزه در يک حد معين براي پرندگان ضروري است. 
عواملي مانند عفونت ناشي ازتجمع عوامل باکتريائي (MEGABACTERIA) و قارچي (CANDIDA) نيز مي توانند باعث ايجاد زمينه مساعد جهت انسداد گردد. جوجه هاي مبتلا به انسداد افزايش وزن روزانه نداشته و بسيار آهسته رشد مي کنند. همچنين تخليه مدفوع همراه با زحمت و فشار زياد انجام شده و از خود صدا در مي آورند، به غذا نوک مي زنند ولي غذا نمي خورند. انسداد را مي تون با ملاسمه سختي و بزرگ بودن شکم مشخص نمود. شترمرغ هاي مبتلا به انباشتگي در حالت جناغ سينه اي دچار زمين گيري شده، کاملا هوشيار بوده و گردنشان را به حالت کشيده نگه مي دارند. 

پيشگيري و درمان يبوست: 
در پيشگيري از بروز اين بيماري توجه به استرس هاي ناشي از انتقال و تغيير محل و دست يابي به مواد خارجي بسيار حائز اهميت است. مي توان با اجتناب و دوري از عوامل سببي در مزرعه از يبوست جلوگيري به عمل آورد. لذا بايد جهت به حداقل رسانيدن تلفات، براي افرادي که به شيوه اي با حيوان سر و کار دارند تعاليمي در نظر گرفته شود تا فائق آمدن بر مشکلات را بياموزند. در پرواربندي متراکم شترمرغ ها احتمال آنکه يبوست يک مشکل عديده به شمار آيد کم است، اما مي توان آن را بعنوان يک عامل مهم فناپذير براي جوجه هاي جوان در صنعت پرورش نيمه متراکم که دسترسي به چراي آزاد يا محدوديت پايه اي دارند به حساب آورد. انباشتگي معده کمي پس از انتقال جوجه ها از جايگاه نگهداري با کف بتني به محوطه باز بي ترديد يکي از مشکلات رايج مزارع پرورش به حساب مي آيد. ساده ترين روش، روغني کردن يا ايجاد لغزيش راه دهان است که روغنهاي گياهي قادر به تجزيه مقداري ازاين مواد است که شترمرغ ها مجددا به يک جيره غذائي نرمال دست خواهند يافت. زماني که امر تشخيص به سهولت امکان پذيرد مداخله جراحي مي تواند خيلي موثر واقع شود که پس از باز کردن پيش معده مي توان پيش معده و سنگدان را تميز کرد. 
خوراندن داروي روغني نمک اپسوم (سولفات منيزيم) در آب به مقدار 4/1 قاشق چايخوري براي جوجه هاي شترمرغ تا 2 قاشق سوپ خوري براي يک شترمرغ بالغ پيشنهاد شود. 
از اصول هاي ديگر درمان مي توان به موارد زير اشاره کرد: 

1- در اختيار قرار دادن پارافين طبي، سولفات باريم و لاکتوز به طريقه خوراکي 
2- دسترسي آژاد و آسان به غذا جهت ممانعت تحريک پرنده به خوردن اشيا خارجي 
3- دور کردن اشيا خارجي از بستر و جايگاه نگهداري 

مدفوع خواري: 
در وضعيت طبيعي جوجه هائي که به تازه گي از تخم خارج شده اند مواد دفعي والدينشان را مصرف مي کنند که ممکن است منبع ميکروارگانيسم هائي باشد که در مجراي گوارش آنها ساکن است. 

پر خواري: 
اين عارضه بعنوان يک فعاليت جانشين و جبراني به طور انفرادي در گله هاي شترمرغ حادث مي شود. اين رفتار ناپسند معولا توسط يک پرنده آغلز مي شود. شترمرغ هاي ديگر با مشاهده زخم هاي کوچک و خونريزي در پشت پرندگان ديگر تحريک شده اين عمل را تقليد مي کنند ولي اغلب يک پرنده مقصر است. 
پرخوري در شترمرغ ها مي تواند با جيره غذائي شترمرغ ها تصحيح شود. اين جيره داراي 25% پروتئين، 3/0% متيونين، 36/1% لايزين، 67/1% آرژنين، 025/0% تريپتوفان، 7% فيبر، 97/6% انرژي متابوليسمي، 9/3% کلسيم، 21% فسفر و 5% نمک است. 

بيماري هاي کمبود تغذيه اي: 
ويتامين E و سلنيوم: کاهش جوجه در آوري، ديستروفي عضلاني، مرگ و مير شديد جوجه ها و ناباروري هميشگي در نرها مي تواند از علائم کمبود طولاني مدت به حساب آيد. 
استفاده از مکمل ويتامين E و سلنيوم در جيره مي تواند موثر واقع شود. مکمل ويتامين E و سلنيوم را مي توان هر روز به مقدار 1 گرم در کيلوگرم به شترمرغ ها خوراند که اين مکمل داراي 40000 IU ويتامين E و 40 ميلي گرم سلنيوم در هر کيلوگرم است. تزريق ويتامين E و سلنيوم در 25/0 ميلي ليتر براي جوجه هاي با بالاي دو هفته از سن و تقريبا 5 ميلي ليتر براي يک پرنده بالغ در هر چهار هفته به صورت درون ماهيچه اي توصيه مي شود. 

ويتامين هاي مهم گروه B ، ويتامين B2 و بيوتين: 
کمبود اين ويتامين ها منجر به پيچيدگي انگشتان پا به علت نقص در جوجه در آوري، فلجي دائم، پيچش پاها، لغزش تاندون و کاهش جوجه درآوري مي گردد. 
مکمل ويتامين محلول در آب مي تواند در سن چهار هفتگي و در زمان احساس کمبود، به آب آشاميدني اضافه شود. تزريق ويتامين B کمپلکس به مقدار 1 ميلي ليتر در 10 کيلوگرم از وزن بدني توصيه مي گردد. 

اسيد پانتوتنيک: 
التهاب پوست در اطراف منقار، چشمها و بالها و تاخير در رشد را مي توان از مشخصات بارز کمبود اين ويتامين دانست. جهت رفع علائم اين بيماري 5/0 ميلي ليتر براي جوجه هاي تازه متولد شده توصيه مي گردد. 

نياسين: 
کمبود اين ويتامين داراي عالئم مشخصه زير مي باشد: طاسي در سر و گردن، کاهش جوجه در آوري، رشد ضعيف جوجه ها، نداشتن پر در سر و گردن و پر درآوري ضعيف. 

کلسيم ، فسفر و ويتامين D : 
از بارزترين علائم کمبود، بد شکلي پاي حيوان است. با تصحيح نسبت کلسيم به فسفر در جيره تکميلي بوسيله سنگريزه سنگ آهک يا استخوان هاي آسيا شده مي توان کمبود را جبران نمود. 

منگنز: 
ناهنجاري سيستم اسکلتي به خصوص لغزش تاندون، کوتاهي و کلفتي استخوان هاي پا ناشي از کمبود منگنز مي باشد. افزايش حداقل 120 گرم منگنز در 1000 کيلوگرم خوراک، افزودن سولفات منگنز يا کلريد منگنز به مقدار 2 گرم در 10 ليتر آب آشاميدني توصيه مي شود. 

روي: 
ضعيف پاها از علائم کمبود روي است. وجود روي به مقدار 80 گرم در 100 کيلوگرم از خوراک فرموله شده توصيه مي شود. همچنين استفاده از آب عبور داده شده از لوله هاي گالوانيزه شده مي تواند در درمان اين بيماري ها موثر واقع شود. 

اسيد هاي چرب ضروري، اسيد لينولئيک، لينولنيک و آراشيدونيک اسيد: 
از علائم کمبود کاهش يافتن قابليت جوجه درآوري و زنده ماندني جوجه ها مي باشد که با مکمل کردن روغن هاي گياهي و روغن ماهي در جيره قابل درمان مي باشد. 

نتيجه گيري: 
از آنجائي که پرورش شترمرغ، يک کار پر خطر است و مرگ و مير در اولين هفته از زندگي گاهي تا 50 درصد نيز مي رسد از اينرو نفوذ بيماري قادر به افزايش تلفات خواهد بود. انباشتگي و انسداد پيش معده و سنگدان زماني رخ مي دهد که اين اندامها توسط بستر، شن، فيبر زياد يا مواد خارجي مانند تکه هاي چوب و کيسه هاي پلاستيکي پر شوند. 
همچنين با قرار دادن علوفه هاي خشک بلند در اختيار آنها به خصوص جوجه ها زمينه را براي يبوست فراهم مي کنيم. همچنين يکي از بهترين روشها براي پيشگيري از بيماري هاي کمبود تغذيه اي ترتيب دادن جيره اي مناسب با توجه به سن پرنده و فاکتورهاي محيطي و ... مي باشد. بنابراين با درنظر گرفتن اصول مديريتي مي توانيم از تلفات ناشي از اين سندرمها بکاهيم. 
..
...
...

نويسنده: آقاي دکتر هرمز حميديه